น้ำตาลในเลือดต่ำในคนปกติ หาสาเหตุ อาการ และการดูแลแบบถูกต้อง

ระดับน้ำตาลในเลือดมีบทบาทสำคัญต่อการทำงานของร่างกาย โดยเฉพาะการเป็นแหล่งพลังงานหลักของสมองและเซลล์ต่าง ๆ การรักษาระดับน้ำตาลในเลือดให้อยู่ในช่วงปกติจึงเป็นสิ่งสำคัญ เพราะหากต่ำเกินไปอาจส่งผลให้เกิดอาการผิดปกติและอันตรายได้

หลายคนเข้าใจว่าภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ (Hypoglycemia) เกิดขึ้นเฉพาะในผู้ป่วยเบาหวานที่ใช้ยาหรืออินซูลิน แต่ในความเป็นจริง คนที่ไม่มีโรคประจำตัวก็สามารถเผชิญภาวะนี้ได้เช่นกัน ภาวะนี้อาจเกิดจากพฤติกรรมการใช้ชีวิตหรือปัจจัยสุขภาพอื่น ๆ ที่ส่งผลต่อสมดุลน้ำตาลในเลือด ซึ่งการเข้าใจสาเหตุ อาการ และแนวทางดูแลอย่างเหมาะสม จะช่วยลดความเสี่ยงและป้องกันภาวะอันตรายนี้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ

ระดับน้ำตาลในเลือดของร่างกายถูกควบคุมอย่างสมดุลด้วยกลไกทางชีวภาพที่ซับซ้อน เพื่อรักษาระดับพลังงานให้เพียงพอสำหรับสมองและอวัยวะอื่น ๆ โดยมี ฮอร์โมนอินซูลิน และ กลูคากอน เป็นตัวหลักในการควบคุม

• อินซูลิน ผลิตจากตับอ่อน มีหน้าที่ช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือด โดยกระตุ้นให้เซลล์นำกลูโคสไปใช้เป็นพลังงานหรือเก็บสะสมในรูปไกลโคเจน
• กลูคากอน เป็นฮอร์โมนที่ทำหน้าที่ตรงข้ามกับอินซูลิน ช่วยเพิ่มระดับน้ำตาลในเลือดเมื่อระดับน้ำตาลต่ำเกินไป โดยกระตุ้นให้ตับสลายไกลโคเจนออกมาเป็นกลูโคสเข้าสู่กระแสเลือด

เมื่อสมดุลระหว่างฮอร์โมนทั้งสองขาดความสมดุล เช่น อินซูลินหลั่งมากเกินไป หรือกลูคากอนไม่สามารถตอบสนองได้เพียงพอ จะทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดลดต่ำลงจนเกิดภาวะ Hypoglycemia ได้

แม้จะไม่มีโรคประจำตัวหรือไม่ได้รับการรักษาด้วยยาเบาหวาน แต่คนทั่วไปก็สามารถเผชิญภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำได้จากหลายสาเหตุ ซึ่งส่วนใหญ่มักเกี่ยวข้องกับพฤติกรรมการใช้ชีวิตหรือปัญหาสุขภาพเฉพาะด้าน เช่น

พฤติกรรมที่อาจส่งผลให้น้ำตาลในเลือดต่ำ

• อดอาหารนานเกินไป การไม่รับประทานอาหารเป็นเวลานาน โดยเฉพาะอาหารเช้า ทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดลดต่ำลง
• ออกกำลังกายหนักเกินไป การใช้พลังงานมากเกินไปโดยไม่มีการเติมพลังงานระหว่างหรือหลังการออกกำลังกาย
• ดื่มแอลกอฮอล์มากเกินไป แอลกอฮอล์รบกวนการปล่อยกลูโคสจากตับ ทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดลดต่ำลง

ภาวะสุขภาพที่เกี่ยวข้อง

• ฮอร์โมนผิดปกติ ความผิดปกติของต่อมหมวกไตหรือฮอร์โมนไทรอยด์ที่ควบคุมระดับน้ำตาล
• ความผิดปกติของตับ ตับเป็นอวัยวะสำคัญในการเก็บสะสมและปล่อยกลูโคสเข้าสู่กระแสเลือด หากตับมีปัญหา อาจส่งผลให้ระดับน้ำตาลในเลือดไม่สมดุล

ระดับน้ำตาลในเลือดสามารถวัดได้ในหลายช่วงเวลา เช่น ขณะอดอาหาร หรือหลังรับประทานอาหาร ซึ่งค่าที่ได้จะช่วยบ่งชี้ภาวะสุขภาพของแต่ละบุคคล ดังนี้

ประเภทการวัด	คนปกติ (มก./ดล.)	ผู้ป่วยเบาหวาน (มก./ดล.)
ขณะอดอาหาร (Fasting)	70-99	≥126
หลังรับประทานอาหาร 2 ชั่วโมง	<140	≥200
ระดับน้ำตาลเฉลี่ยสะสม (HbA1c)	<5.7%	≥6.5%

การเปรียบเทียบระดับน้ำตาลในเลือดนี้ช่วยให้ทราบถึงความเสี่ยงต่อการเป็นเบาหวานหรือภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ และช่วยให้สามารถดูแลสุขภาพได้อย่างเหมาะสม

โดยปกติแล้วระดับน้ำตาลในเลือดของคนทั่วไปจะอยู่ระหว่าง 70-99 มก./ดล. ขณะอดอาหาร แต่ถ้าระดับน้ำตาลลดต่ำกว่านี้ อาจเริ่มเกิดอาการผิดปกติได้ โดยแบ่งระดับความเสี่ยงดังนี้

• ต่ำกว่า 70 มก./ดล. ถือว่าเริ่มมีความเสี่ยง ต้องเฝ้าระวังและควรรับประทานอาหารทันที
• ต่ำกว่า 54 มก./ดล. เป็นระดับที่อันตราย ต้องได้รับการดูแลหรือรักษาโดยเร็ว เพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อน เช่น ชัก หมดสติ

การรู้ค่าระดับน้ำตาลในเลือดจึงช่วยให้สามารถป้องกันและจัดการกับภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำได้อย่างเหมาะสม

การสังเกตอาการของน้ำตาลในเลือดต่ำเป็นสิ่งสำคัญ เพราะช่วยให้สามารถแก้ไขได้ทันท่วงที โดยอาการแบ่งออกเป็น 2 ระดับ ได้แก่

อาการเตือนเบื้องต้น

• เวียนศีรษะหรือมึนงง
• มือสั่น ใจสั่น
• เหงื่อออกมากผิดปกติ
• หิวจัด หรือรู้สึกหิวแม้เพิ่งทานอาหารไป
• อ่อนเพลีย หรือรู้สึกไม่สดชื่น

อาการรุนแรง

• สับสน พูดไม่รู้เรื่อง
• การตอบสนองช้าลงหรือผิดปกติ
• ชัก
• หมดสติ

หากมีอาการเบื้องต้นควรรีบรับประทานอาหารหรือของหวานที่มีน้ำตาลเร็ว เช่น น้ำผลไม้ ลูกอม เพื่อยกระดับน้ำตาลในเลือดให้กลับสู่ภาวะปกติ หากอาการรุนแรงหรือไม่ดีขึ้น ควรรีบพบแพทย์ทันที

ภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำสามารถฟื้นตัวเองได้ในบางกรณี โดยเฉพาะเมื่อมีอาการเล็กน้อยและได้รับการแก้ไขทันเวลา เช่น การรับประทานอาหารว่างหรือของหวานที่มีน้ำตาลเร็ว ซึ่งช่วยเพิ่มระดับน้ำตาลในเลือดภายในไม่กี่นาที

อย่างไรก็ตาม หากปล่อยไว้นานหรือมีอาการรุนแรง ร่างกายอาจไม่สามารถฟื้นตัวได้เอง และอาจเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น หมดสติหรือชัก ดังนั้น การสังเกตอาการและแก้ไขตั้งแต่ระยะเริ่มต้นจึงมีความสำคัญมาก หากไม่แน่ใจหรืออาการไม่ดีขึ้น ควรรีบปรึกษาแพทย์

ภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำในผู้ป่วยเบาหวาน (Hypoglycemia in Diabetes) เป็นภาวะที่พบได้บ่อย โดยเฉพาะในผู้ที่ใช้ยาลดน้ำตาลในเลือดหรืออินซูลิน ซึ่งอาจลดระดับน้ำตาลในเลือดมากเกินไป

สาเหตุที่พบบ่อย

• ใช้ยาหรืออินซูลินเกินขนาด การรับประทานยาหรือฉีดอินซูลินมากเกินไปเมื่อเทียบกับปริมาณอาหารที่บริโภค
• ข้ามมื้ออาหารหรือรับประทานอาหารน้อยเกินไป โดยเฉพาะเมื่อใช้ยาลดน้ำตาลร่วมด้วย
• ออกกำลังกายมากเกินไป การใช้พลังงานเพิ่มขึ้นโดยไม่ได้เพิ่มปริมาณอาหารที่มีคาร์โบไฮเดรต
• ดื่มแอลกอฮอล์โดยไม่ได้รับประทานอาหารร่วม แอลกอฮอล์รบกวนการปล่อยกลูโคสจากตับ

ความสำคัญของการควบคุม

ผู้ป่วยเบาหวานควรตรวจระดับน้ำตาลในเลือดเป็นประจำ และระวังสัญญาณเตือนของน้ำตาลต่ำ เพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นจากการรักษาไม่เหมาะสม

แม้อาการของน้ำตาลในเลือดต่ำจะมีความคล้ายคลึงกันระหว่างคนปกติและผู้ป่วยเบาหวาน เช่น เวียนศีรษะ มือสั่น ใจสั่น หรือหมดสติ แต่มีข้อแตกต่างที่สำคัญดังนี้

• ระดับน้ำตาลที่กระตุ้นอาการ ในผู้ป่วยเบาหวานที่ใช้ยาลดน้ำตาลหรืออินซูลิน ร่างกายอาจตอบสนองต่อระดับน้ำตาลที่สูงกว่าคนปกติ กล่าวคืออาจมีอาการได้ตั้งแต่ระดับน้ำตาล 80-90 มก./ดล. ในขณะที่คนปกติจะเริ่มมีอาการที่ระดับต่ำกว่า 70 มก./ดล.
• ความถี่ของอาการ ผู้ป่วยเบาหวานมีความเสี่ยงที่จะเกิดน้ำตาลต่ำบ่อยกว่าคนปกติ โดยเฉพาะหากควบคุมระดับน้ำตาลไม่เหมาะสม
• การตอบสนองของร่างกาย ผู้ป่วยเบาหวานที่มีภาวะน้ำตาลต่ำบ่อยครั้ง ร่างกายอาจเริ่มไม่ตอบสนองต่อสัญญาณเตือนเบื้องต้น ทำให้ไม่รู้ตัวจนกระทั่งมีอาการรุนแรง เช่น สับสนหรือหมดสติ

การดูแลและป้องกันน้ำตาลในเลือดต่ำในคนทั่วไปสามารถทำได้โดยการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมและใส่ใจสุขภาพ ดังนี้

1. รับประทานอาหารให้สม่ำเสมอ

• อย่าข้ามมื้ออาหาร โดยเฉพาะมื้อเช้า
• เลือกอาหารที่มีคาร์โบไฮเดรตเชิงซ้อน เช่น ข้าวกล้อง ขนมปังโฮลวีต เพื่อรักษาระดับน้ำตาลให้คงที่

2. หลีกเลี่ยงการดื่มแอลกอฮอล์มากเกินไป

• แอลกอฮอล์รบกวนการปล่อยกลูโคสจากตับ อาจทำให้ระดับน้ำตาลต่ำลงได้โดยไม่รู้ตัว โดยเฉพาะหากดื่มขณะท้องว่าง

3. ออกกำลังกายอย่างเหมาะสม

• ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอแต่ไม่หักโหมเกินไป และควรเตรียมของว่างที่มีคาร์โบไฮเดรตไว้ในกรณีที่ออกกำลังกายนานหรือลดระดับน้ำตาลมากเกินไป

4. พักผ่อนให้เพียงพอ

• การนอนหลับอย่างเพียงพอมีส่วนช่วยในการควบคุมระดับฮอร์โมนและน้ำตาลในเลือดให้สมดุล

5. ตรวจสุขภาพเป็นประจำ

• หากมีอาการบ่อยครั้งหรือผิดปกติ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจสอบสุขภาพโดยรวม เช่น การทำงานของตับ ต่อมไทรอยด์ หรือต่อมหมวกไต

คำถามที่พบบ่อย