หัวล้าน ผมร่วง เกิดจากอะไร รักษาอย่างไร จะมีเส้นผมเหมือนเดิมไหม

เส้นผม ชุดแรกของคนเริ่มตั้งแต่อยู่มนท้องแม่ตั้งครรภ์แค่ 4-5 สัปดาห์ เป็นขนเส้นเล็กๆ ไม่มีสีและจะหลุดร่วง 3-4 สัปดาห์ก่อนคลอด (ก็ไม่รู้มีไว้ทำไมเหมือนกัน)  หลังจากนั้นจะมีผมขึ้นใหม่อีก 2 ชนิด แบ่งตามขนาดของเส้นขนเลย

1. กลุ่มแรกคือขนอ่อน  (vellus hair) เป็นขนอ่อนเล็กๆ ตามตัวและใบหน้า ไม่มีสีและยาวไม่เกิน 2 ซม. สีจางมากๆและสังเกตเห็นได้ยาก

2. กลุ่มสองคือขนแข็ง หรือ Terminal hair เป็นผมเส้นใหญ่ หยาบและยาวกว่ากลุ่มแรก มีสีตามเชื้อชาติ ขนพวกนี้จะกระจายอยู่ทั่วร่างกายและมีลักษณะต่างกัน หากเป็นขนที่ศีรษะและหนวดเคราจะยาวได้เรื่อยๆ และต้องตัดทิ้ง แต่หากเป็นขนที่หัวเหน่า หน้าอก หน้าแข้ง ตามลักษณะเพศ กลับจะยาวถึงจุดหนึ่งก็หยุดยาวต่อ (ลักษณะนี้ก็แปลก เพราะหากเราย้ายขนหน้าแข้งไป ปลูกผม ในคน หัวล้าน ก็จะไม่ได้ผมที่ยาวต่อ แต่จะยาวไม่เกิน 1-2 เซนตามชาติกำเนิดของขนเส้นนั้นๆ

ในทางกลับกันหากเอาเส้นผมที่ยาวได้เรื่อยๆ ไปปลูกที่คิ้ว จะได้คิ้วที่ยาวไม่สิ้นสุด จนต้องตัดทิ้งทุกอาทิตย์

การเข้าใจวงจรการงอกของผมนี้ จะทำให้เข้าใจการรักษา หัวล้าน มากขึ้นนะคะ โดยปกติ เส้นผม มี 3 ระยะ คือ anagen phase (อะนาเจน) , catagen phase (คะตาเจน) และ telogen phase (เทโลเจน)

1. Anagen phase เป็นระยะเจริญเติบโต (growing phase) ต่อมผมอยู่ลึกในชั้นหนังแท้ มีรากลึกร่วงยาก เส้นผมมีสีเข้ม มีเลือดมาเลี้ยงมาก เป็นผมส่วนใหญ่ 80% ที่เราเห็นบนศีรษะ เส้นผมจะอยู่ในระยะนี้ประมาณ 4 ปี ก่อนจะเปลี่ยนเป็นระยะอื่นเตรียมตัวร่วงออกไป แต่อายุของขนก็แตกต่างกันตามตำแหน่ง ได้แก่ ขนคิ้ว ขนตา ขนรักแร้ มีอายุ 3-4 เดือนก็หลุด
2. Catagen phase เป็นระยะที่มีการเปลี่ยนแปลงเตรียมร่วง (transitional phase) ต่อมผมจะเลื่อนสูงขึ้น แยกตัวจากเส้นเลือดที่มาเลี้ยง สีเริ่มจางลง  จะอยู่ในระยะนี้ประมาณ 10 วัน
3. Telogen phase เป็นระยะหยุดเจริญเติบโต (resting phase) ต่อมผมเลื่อนตัวสูงขึ้น ใกล้ช่องเปิดเพียงเล็กน้อยและในที่สุดจะถูกผมระยะ anagen ที่เกิดใหม่ที่จุดเดิม ดันให้มันหลุดร่วงไป ระยะนี้ใช้เวลาประมาณ 100 วัน

ปกติเส้นผมบนหนังศีรษะมีประมาณ 100,000 เส้น โดยอยู่ในระยะ telogen hairs ร้อยละ 10 คือประมาณ 10,000 เส้น  เมื่อผมอยู่ในระยะนี้ 100 วัน จึงเป็นที่มาว่า ผมร่วง เฉลี่ย 100 เส้นต่อวัน แต่ถ้าสระผมอาจร่วงเป็น 2 เท่าได้

การร่วงของเส้นผมบนหนังศีรษะของมนษย์ เป็นแบบ mosaic pattern คือ ร่วงจากทุกจุดสลับกันไป ไม่เหมือนของสัตว์มีขน จะร่วงเป็นชุดเป็นหย่อมๆ จากหัวไปหาง จากท้องไปหลัง เรียกว่าเป็น wave pattern

การจะทราบว่าผมร่วง หัวล้าน เกิดจากอะไรนั้น เริ่มจากประวัติทั่วไป เช่น ร่วงนานเท่าไร ร่วงวันละกี่เส้น รับประทานยาใดประจำ มีการใช้เครื่องสำอางเส้นผม หรือ มีโรคประจำตัว และมีอาการอื่นๆ ร่วมด้วยหรือไม่ แล้วตรวจดู รูปลักษณะของเส้นผมที่ร่วงว่าผิดปกติ ร่วงทั้งเส้น หรือขาด และตำแหน่งที่ผมหลุดร่วงว่ามีหรือไม่มีแผลเป็น  (มีแผลที่หนังศีรษะด้วยมักเกี่ยวข้องกับปัจจัยภายนอกเช่นติดเชื้อ ภูมิแพ้)

1. กรรมพันธุ์ เพศ อายุ
2. เชื้อโรคที่เล่นงานเส้นผมโดยตรง หรือเป็นผลทางอ้อม คือเป็นโรคติดเชื้อที่อวัยวะอื่น แล้วทําให้เกิดผมร่วงผิดปกติตามมาภายหลัง เช่นโรคซิลฟิลิส
3. สารเคมีเช่น ยาชนิดต่างๆ สารพิษปนเปื้อนในอาหารและน้ำ เช่นสารปรอท
4. โรคตามระบบต่างๆ เช่น โรคไตวาย โรคต่อม ไทรอยด์เป็นพิษ
5. โรคซึมเศร้าอย่างรุนแรง และเฉียบพลัน จนถึงตกใจอย่างรุนแรง สําหรับอาหารการกินต่างๆ มักจะไม่มีผลต่อภาวะผมร่วง ยกเว้นภาวะขาดอาหารและวิตามิน

เป็นภาวะ ผมบาง ทางพันธุกรรม เกิดจากปัจจัย 3 อย่างร่วมกัน

1. มีความผิดปกติที่ฮอร์โมนเพศชาย ที่เรียกว่า ฮอร์โมนแอนโดรเจน (Androgen) โดยตำแหน่งที่ผมบางลงจะเป็นตำแหน่งที่มีการตอบสนองที่ผิดปกติของตัวรับฮอร์โมนชนิดนี้ (androgen receptor)
2. พันธุกรรม (genetics) เชื่อว่ามีการถ่ายทอดทางพันธุกรรมได้ และจากทางแม่จะมีผลมากกว่าทางพ่อ
3. อายุมากขึ้นผมจะยิ่งบางลง

ปัจจัยต่างๆ เหล่านี้ทำให้เส้นผมในระยะ anagen ที่เกิดขึ้นใหม่ในแต่ละรอบของ Hair growth cycle หรือวงจรการงอกของเส้นผม มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางเล็กลงจนเส้นผมที่เป็น terminal hairs กลายเป็นขนอ่อน หรือ vellus hairs  โดยที่ภาวะผมบางที่พันธุกรรมนี้ในผู้ชายและผู้หญิงมีอาการแสดงที่แตกต่างกัน

• ในผู้ชายจะเรียกชื่อโรคว่า Androgenic alopecia
• ในผู้หญิงจะเรียกชื่อโรคว่า Female pattern hair loss

ผมจะค่อยๆร่วงจากหน้าไปหลังตามอายุที่มากขึ้น (จากเบอร์ 1 ไปเบอร์ 7)

ในผู้ชาย ส่วนใหญ่ผมจะเริ่มบางตั้งแต่บริเวณไรผม บริเวณหน้าผากขึ้นไป ต่อมาผมบริเวณกลาง ศีรษะจึงเริ่มบางลง เมื่อเวลาผ่านไป ผมจะบางเป็นบริเวณกว้างมากขึ้นจน หัวล้าน ในที่สุด

จะใช้เกณฑ์ Hamilton-Norwood Classification ในการประเมิน โดยประเมินจากความรุนแรงของศีรษะล้านที่อยู่บริเวณด้านข้าง (Bitemporal) เเละ บริเวณกลางศีรษะหรือกลางกระหม่อม (Vertex) แบ่งความรุนแรงได้เป็น 7 ระดับ

ในผู้หญิง มักจะมีการบางของผมบริเวณกลางศีรษะมากกว่าด้านหน้าผาก ส่วนน้อยที่จะมีการบางของผมด้านหน้าร่วมด้วยคล้ายกับผู้ชาย เมื่อเวลาผ่านไป ผมจะบางเป็นบริเวณกว้างมากขึ้น

จะใช้เกณฑ์ Ludwig Classification ซึ่งเเบ่งระดับความรุนแรงของศีรษะล้านได้เป็น 3 ระดับ โดยประเมินจาก ความกว้างของพื้นที่ผมบาง ศีรษะล้านบริเวณด้านหน้า (Temporal) และ ตรงกลาง (Vertex) ของศีรษะ

1. ในผู้ชาย สามารถรักษาได้ด้วยยาทาและยารับประทาน ในคนที่เป็นยังไม่มาก ควรเริ่มรักษาด้วยยาทาคือ 2-5% Minoxidil lotion เพียงอย่างเดียวก่อน ส่วนในคนที่เป็นมาก เช่น คนที่มีผมบางมากจนเห็นหนังศีรษะเป็นบริเวณกว้าง อาจให้การรักษาด้วยยาทา 2-5% Minoxidil lotion ร่วมกับยารับประทาน Finasteride 1 มิลลิกรัมต่อวัน
2. ในผู้หญิง ควรรักษาด้วยยาทา 2% Minoxidil lotion เพียงอย่างเดียว ส่วนการรักษาด้วยยารับประทานสำหรับผู้หญิงยังไม่อยู่ในแนวทางการรักษาที่เป็นมาตรฐาน (clinical practice guideline) เนื่องจากยา Finasteride 1 มิลลิกรัมต่อวัน พบว่าใช้ไม่ได้ผลในผู้หญิง ยาต้านฮอร์โมนแอนโดรเจนอื่น ๆ มีรายงานการศึกษาว่าอาจจะได้ผล แต่ยังจำเป็นต้องรอผลการศึกษามากขึ้นทางด้านประสิทธิผลและความปลอดภัย เนื่องจากผู้ป่วยหญิงที่ต้องการรับประทานยาจำเป็นต้องป้องกันการตั้งครรภ์เนื่องจากยาก่อให้เกิดความผิดปกติกับทารกในครรภ์ได้ และผู้ป่วยควรอยู่ในความดูแลของแพทย์เพื่อเฝ้าระวังผลข้างเคียงทางร่างกายด้านอื่น ๆ

• FUT (Follicular Unit Transplantation) เป็นวิธีการผ่าตัดเอาหนังศีรษะออกมาเป็นลักษณะสี่เหลี่ยมผืนผ้า ในบริเวณด้านหลังที่มีความแข็งแรง จากนั้นเย็บปิดแผล และนำหนังศีรษะที่ได้มาคัดแยกด้วยกล้องจุลทรรศน์ ที่มีกำลังขายสูง 10 เท่า ใน 1 เซลล์รากผมหรือที่เรียกกันว่ากราฟ จะประกอบไปด้วยเส้นผมตั้งแต่ 1-4 เส้น ซึ่งแพทย์จะตัดแยกรากผมซึ่งเป็นขั้นตอนที่จะต้องใช้ความระมัดระวังเป็นอย่างสูง เพื่อไม่ให้รากผมเสียหาย หรือเสียหายน้อยที่สุด จำเป็นอย่างมากที่จะต้องทำโดยผู้ที่ชำนาญ หลังจากนั้นนำเซลล์ที่คัดแยกได้เป็นกราฟ ไปปลูกในบริเวณที่ต้องการ ซึ่งเป็นวิธีที่จะได้รากผมจำนวนมากในคราวเดียว อาจจะถึง 3,000-4,000 กราฟ โดยไม่มีการเสียหายของเส้นผม รอยแผลมีลักษณะเป็นเส้นตรงบางๆ ด้านหลังศีรษะ หากมีเส้นผมปิดก็มองไม่เห็นแผลเลย
• FUE (Follicular Unit Extraction) เป็นวิธีการใช้เครื่องมือเจาะย้ายรากผมที่แข็งแรง ซึ่งเครื่องมือมีหัวเจาะขนาดประมาณ 8-1.0 มม. วิธีนี้ต้องทำโดยแพทย์ที่มีความชำนาญการเฉพาะทาง เพราะด้วยเครื่องมือที่มีขนาดเล็กมา จึงต้องมีความละเอียดและแม่นยำที่สุด เพื่อไม่ให้รากผมเสียหาย หลังจากนำรากผมออกมาแล้ว ก็นำไปปลูกในบริเวณที่ต้องการได้เลย ข้อดีคือ มีแผลเป็นน้อยกว่า อาจจะเป็นจุดขาวๆที่สังเกตุได้ยาก เจ็บน้อยกว่า แต่อาจจะได้จำนวนรากผมมาน้อยกว่า หรือรากผมที่ดึงออกมาบางส่วนขาดหรือเสียหายได้