โรคมือเท้าปาก (HFMD) โรคยอดฮิตช่วงหน้าฝน ติดต่อได้ง่ายได้หากไม่ระวัง!

โรคมือเท้าปาก (Hand-foot-and-mouth disease; HFMD) เป็นหนึ่งในกลุ่มอาการที่เกิดจากเชื้อเอนเทอโรไวรัส (ENTEROVIRUS) มีลักษณะเฉพาะ คือ มีตุ่มน้้าใสที่ปาก มือ และเท้า เชื้อที่พบเป็นสาเหตุบ่อยที่สุดโดยทั่วไป คือ เชื้อคอกซากีไวรัส เอ 16 (COXSACKIE A16) และเชื้อเอนเทอโรไวรัส 71 (ENTEROVIRUS 71; EV71) ในประเทศไทยพบสาเหตุจากเชื้อ EV71 ประมาณร้อยละ 15-30 ซึ่งเชื้อ EV71 นั้นมีโอกาสก่อให้เกิดอาการรุนแรงและทำให้เสียชีวิตได้ และ โรคมือเท้าปาก นั้นมีการระบาดแตกต่างกันในแต่ละพื้นที่ ซึ่งในประเทศไทยจะพบได้ตลอดทั้งปี แต่จะชุกในช่วงฤดูฝน และช่วงที่มีอากาศร้อนชื้น

สารบัญ

1. โรคมือเท้าปาก ติดต่ออย่างไร
2. มีอาการอย่างไร
3. รอยโรคบริเวณปาก
4. รอยโรคบริเวณผิวหนัง
5. ภาวะแทรกซ้อนจากโรคมือเท้าปาก
6. วิธีรักษาโรคมือเท้าปาก
7. การป้องกันการแพร่เชื้อ และติดเชื้อ จากโรคมือเท้าปาก

โรคมือเท้าปาก สามารถติดต่อกันได้ง่าย โดยการสัมผัสโดยตรงกับสารคัดหลั่งจากจมูก, ลำคอ พวกน้ำมูก น้ำลาย เสมหะ และน้ำจากในตุ่มใสที่อยู่ตามมือและเท้า รวมถึงอุจจาระของผู้ป่วยซึ่งมีเชื้อไวรัสอยู่ (fecal – oral route)

ช่วงที่มีการแพร่กระจายมากที่สุด คือ ในสัปดาห์แรกที่ผู้ป่วยมีอาการ และจะยังแพร่เชื้อได้จนกว่าตุ่มน้ำหรือรอยโรคจะหายไป แต่ก็ยังพบเชื้อในอุจจาระผู้ป่วยต่อได้อีกประมาณ 2-3 สัปดาห์ เชื้อเอนเทอโรไวรัส (ENTEROVIRUS) สามารถทนสภาวะความเป็นกรดในทางเดินอาหารของมนุษย์ได้ และมีชีวิตอยู่ในอุณหภูมิห้องได้ 2-3 วัน ซึ่งอาจพบเชื้อในอุจจาระได้นานถึง 6-12 สัปดาห์

• โดยปกติพอรับเชื้อมาแล้ว ก็จะมีระยะฟักตัวประมาณ 3-6 วัน
• อาการเริ่มต้น คือ มักจะเริ่มจากการมีไข้ 38-39 องศา และมีอาการครั่นเนื้อครั่นตัว ระยะนี้จะมีระยะเวลาประมาณ 1-2 วัน
• จากนั้นจะเริ่มมีอาการเจ็บปาก ตรวจร่างกายจะพบมีรอยโรคในบริเวณปาก มือ และเท้าตามมา
• โดยทั่วไปโรคมือเท้าปาก จัดว่ามีอาการน้อย โดยมากมักมีเพียงไข้ ครั่นเนื้อ ครั่นตัว และเจ็บปาก

กลับสู่สารบัญ

1. ไข้สูง
2. ซึม หรือ กระสับกระส่าย ร้องกวนตลอดเวลา
3. ชัก เกร็งกระตุก
4. อาเจียนบ่อยๆ
5. ตัวลาย ซีด
6. หอบเหนื่อย
7. ไม่ยอมรับประทานอาหารและนํ้า

กลับสู่สารบัญ

ในผู้ป่วยบางรายอาจพบภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงได้ โดยเฉพาะจากการติดเชื้อเอนเทอโรไวรัส 71 (enterovirus 71) ภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรง แบ่งเป็น

• ภาวะแทรกซ้อนทางระบบประสาท เช่น ก้านสมองอักเสบ (brainstem encephalitis), สมองและเยื่อหุ้มสมองอักเสบ (meningoencephalitis), เยื่อหุ้มสมองอักเสบที่ไม่ใช้การติดเชื้อแบคทีเรีย (aseptic meningitis), กล้ามเนื้ออ่อนแรงคล้ายโปลิโอ (poliomyelitis like paralysis)

• ภาวะแทรกซ้อนระบบหัวใจ และหลอดเลือด เช่น กล้ามเนื้อหรือเยื่อหุ้มหัวใจอักเสบ โดยผู้ป่วยจะมีไข้นํามาก่อนประมาณ 3-6 วัน โดย มักมีไข้สูง หัวใจเต้นเร็ว และมักมีอาการทางระบบประสาทนํามาก่อน ต่อมามีอาการหายใจล้มเหลวอย่างรวดเร็ว และมีปอดบวมน้ำ (pulmonary edema)

กลับสู่สารบัญ

การวินิจฉัย โรคมือเท้าปาก โดยทั่วไปจะวินิจฉัยจากอาการและอาการแสดงเป็นหลัก (Clinical diagnosis)

โรคมือเท้าปาก ถ้าหากไม่มีภาวะแทรกซ้อนอะไร ก็เป็นโรคที่สามารถหายได้เองโดยใช้ระยะเวลาประมาณ 7 วัน โดยจะให้การรักษาแบบประคับประคองและบรรเทาอาการ โดยเฉพาะการลดไข้ และลดอาการเจ็บปวด จากแผลในปาก โดยอาจใช้ยาชาป้ายบริเวณที่เป็นแผลก่อนรับประทานอาหาร ในผู้ป่วยบางคนที่เป็นแผลเยอะ และเจ็บปากมาก รับประทานอาหารไม่ค่อยได้ ถ้าเกิดว่ามีอาการเพลียมาก ก็อาจจะต้องมาโรงพยาบาลเพื่อให้น้ำเกลือเข้าทางเส้นเลือด ช่วยประคับประคองไป จนกว่าอาการจะดีขึ้น รับประทานได้ดีขึ้นก็กลับบ้าน

หลังจากการติดเชื้อผู้ป่วยจะมีภูมิคุ้มกันต่อเชื้อไวรัสที่ก่อโรค แต่อาจเกิดโรคมือ เท้า ปาก ซ้ําได้จากเอนเทอโรไวรัส (enterovirus) ตัวอื่นๆ ได้

• แยกผู้ป่วยที่เป็นโรคออกจากกลุ่มเพื่อนในโรงเรียน และสถานเลี้ยงเด็ก เป็นสิ่งที่สําคัญที่สุด โดยการให้เด็กพักอยู่บ้าน หยุดเรียน หลีกเลี่ยงในการพาไปในที่ชุมชน ประมาณ 7-10 วัน
• ใช้ผ้าหรือทิชชู่ ปิดปาก ปิดจมูก ขณะไอจาม
• ล้างมือให้สะอาดทุกครั้งหลังจากที่สัมผัสกับผู้ป่วย ก่อนและหลังรับประทานอาหาร หรือเข้าห้องน้ำ