ไซนัสอักเสบ (Sinusitis) เป็นโรคที่พบบ่อยทั้งในเด็กและผู้ใหญ่ ค่าใช้จ่ายในการรักษาโรคนี้อยู่ในเกณฑ์ค่อนข้างสูง และทำให้คุณภาพชีวิตของผู้ป่วยแย่ลง ซึ่งมักไม่ได้รับการวินิจฉัยโรคที่ถูกต้อง เนื่องจากอาการของโรคไซนัสอักเสบมักจะไม่เฉพาะเจาะจง ทำให้แยกได้ยากจากการติดเชื้อของระบบทางเดินหายใจส่วนบน เช่น จมูกอักเสบหรือหวัด
โรคไซนัสอักเสบ เป็นภาวะที่มีการอักเสบ (inflammation) ของเยื่อบุโพรงอากาศข้างจมูก หรือที่เราเรียกว่า ไซนัส ซึ่งอาจเป็นเพียงไซนัสเดียว หรือหลายไซนัสก็ได้ อาจจะเป็นการอักเสบติดเชื้อหรือการอักเสบชนิดไม่ติดเชื้อก็ได้
ซึ่งเมื่อเกิดการอักเสบหรือติดเชื้อ เนื้อเยื่อในโพรงไซนัสจะมีอาการบวม และร่างกายจะผลิตสารคัดหลั่งเมือกเหลวขึ้นมามาก จนเกิดการอุดตันจนกลายเป็นหนองอักเสบหรือน้ำมูกเขียวข้น คนไข้โรคไซนัสอักเสบมักจะมีอาการคัดจมูก น้ำมูกไหล และปวดบริเวณไซนัสที่อักเสบ เช่น บริเวณจมูก ตา โหนกแก้ม หน้าผาก ลมหายใจมีกลิ่นเหม็น รวมถึงมีอาการป่วยอื่นๆ ร่วมด้วย
ไซนัสคืออะไร
ไซนัส คือโพรงอากาศที่อยู่ภายในกระดูกบริเวณรอบๆ ใกล้เคียงกับจมูก ซึ่งมีอยู่ 4 กลุ่มใหญ่ๆ ในแต่ละข้าง ได้แก่
- Maxillary sinus เป็นไซนัสที่ใหญ่ที่สุดอยู่ภายในกระดูกโหนกแก้ม
- Ethmoid sinus เป็นไซนัสที่มีอยู่หลายโพรง มีขนาดเล็ก และอยู่ระหว่างบริเวณโคนจมูก และหัวตาแต่ละข้าง
- Frontal sinus เป็นไซนัสที่อยู่ในกระดูกหน้าผาก บริเวณหัวคิ้ว
- Sphenoid sinus เป็นไซนัสที่อยู่ใต้ฐานกะโหลกศีรษะ
ติดต่อสอบถามได้ที่
ไซนัส มีหน้าที่อะไร
หน้าที่ของไซนัสนั้นไม่ทราบแน่ชัด แต่เชื่อว่าอาจช่วยทำให้เสียงที่เราเปล่งออกมา กังวานขึ้น ช่วยทำให้กะโหลกศีรษะเบาขึ้น และช่วยรักษาสมดุลของศีรษะ ช่วยในการปรับความดันของอากาศภายในโพรงจมูก ในกรณีที่มีการเปลี่ยนแปลงของความดัน และสร้างสารคัดหลั่งที่ป้องกันการติดเชื้อของโพรงจมูกและไซนัส
การอักเสบของไซนัสนั้น ถ้าเกิดขึ้นในไซนัสหลายๆ ไซนัสพร้อมกันเรียกว่า pansinusitis ไซนัสอักเสบมักเกิดร่วมกับจมูกอักเสบ (rhinitis) เสมอๆ ดังนั้น ปัจจุบันจึงใช้คำว่า rhinosinusitis แทนคำว่า sinusitis เฉยๆ เชื้อที่ทำให้เกิดไซนัสอักเสบ อาจเกิดจากไวรัส แบคทีเรีย หรือเชื้อรา ก็ได้
ไซนัสอักเสบ มีกี่ชนิด
ไซนัสอักเสบสามารถแบ่งตามตามระยะเวลาได้ 2 ชนิด โดยตัดที่ระยะเวลา 12 สัปดาห์
- ไซนัสอักเสบเฉียบพลัน (acute rhinosinusitis) คือไซนัสอักเสบที่มีอาการน้อยกว่า 12 สัปดาห์ และอาการต่าง ๆ หายสนิท (complete resolution)
- ไซนัสอักเสบเรื้อรัง (chronic rhinosinusitis) คือไซนัสอักเสบที่เป็นมานาน มากกว่าหรือเท่ากับ 12 สัปดาห์ และในช่วงที่เป็นนั้น อาการต่างๆ ไม่มีช่วงที่หายเลย (without resolution of symptoms)
โรคไซนัสอักเสบนั้นสามารถหายได้เองได้โดยไม่ต้องรักษา ถ้าเกิดจากการอักเสบตามหลังหวัดที่เกิดจากเชื้อไวรัสและเป็นไม่มาก แต่ถ้าไซนัสอักเสบแบบที่มีภาวะแทรกซ้อนไปที่ตา และสมองนั้นก็จะเป็นชนิดที่ต้องรับการรักษาอย่างเร่งด่วน อย่างไรก็ตาม โรคไซนัสอักเสบเฉียบพลัน (acute rhinosinusitis) ถ้าไม่ได้รับการรักษาที่ถูกต้อง ตั้งแต่ระยะเริ่มแรก อาจเกิดไซนัสอักเสบเฉียบพลันเป็นๆ หายๆ จนกลายไปเป็นโรคไซนัสอักเสบเรื้อรัง (chronic rhinosinusitis) หรือมีภาวะแทรกซ้อนตามมาได้
ดังนั้นถ้าผู้ป่วยไซนัสอักเสบ ได้รับการวินิจฉัย และได้รับการรักษาที่ถูกต้องเหมาะสมในระยะเริ่มแรก จะช่วยลดการกลับเป็นซ้ำหรือการเป็นเรื้อรัง และลดการเกิดภาวะแทรกซ้อนและการดื้อยาของเชื้อแบคทีเรีย รวมทั้งค่าใช้จ่ายในการรักษาได้
การวินิจฉัยโรคไซนัสอักเสบ (rhinosinusitis)
การวินิจฉัยโรคไซนัสอักเสบ อาศัยประวัติ, การตรวจร่างกาย (ตรวจโพรงจมูก) และ การสืบค้นเพิ่มเติม โดยผู้ป่วยต้องมีอาการ
- คัดจมูก (nasal blockage/obstruction/congestion)
- น้ำมูกไหล ซึ่งอาจไหลออกมาทางรูจมูก หรือไหลลงคอ (anterior/posterior nasal drip)
ซึ่งประวัติที่จะช่วยในการวินิจฉัยโรคไซนัสอักเสบเฉียบพลัน ได้แก่
- เป็นหวัดมานานมากกว่า 7-10 วัน
- เป็นหวัดที่มีอาการรุนแรงมาก มีไข้สูง คัดจมูก มีน้ำมูกเหลืองข้น ได้กลิ่นลดลง เจ็บคอ เสมหะไหลลงคอ ไอ ปวดศีรษะ
- ปวดหรือตื้อทึบบริเวณโหนกแก้มคล้ายปวดฟันบน หรือปวดรอบๆ จมูก หัวคิ้ว หรือหน้าผาก ซึ่งเป็นบริเวณของไซนัส
ส่วนผู้ป่วยโรคไซนัสอักเสบเรื้อรัง มักมีอาการไม่เฉพาะเจาะจง เช่น คัดจมูก การรับกลิ่นลดลงหรือไม่ได้กลิ่น มีน้ำมูกสีเขียวเหลืองในจมูกหรือไหลลงคอ ปวดศีรษะ ลมหายใจมีกลิ่นเหม็น มีกลิ่นปาก ลิ้นเป็นฝ้า คอแห้ง มีเสมหะในคอ ระคายคอเรื้อรัง ไอ ปวดหู หรือหูอื้อ
กลับสู่สารบัญไซนัสอักเสบและโรคกรดไหลย้อน
โรคกรดไหลย้อน ขึ้นมาที่คอและกล่องเสียง (laryngopharyngeal reflux : LPR) เป็นโรคซึ่งเกิดจากการไหลย้อนกลับของกรดในกระเพาะอาหาร ไหลย้อนขึ้นมาผ่านกล้ามเนื้อหูรูดของหลอดอาหาร ทำให้เกิดอาการระคายเคืองจากกรด โรคกรดไหลย้อนชนิดนี้ อาจทำให้อาการของไซนัสอักเสบแย่ลง หรือมีอาการมากขึ้นได้ โดยเฉพาะถ้ากรดไหลย้อนขึ้นมาด้านหลังของโพรงจมูก รวมทั้งอาจทำให้ไซนัสอักเสบเรื้อรังเป็นๆ หายๆ โรค LPR มักเกิดในขณะเดิน นั่ง หรือยืน ในเวลากลางวัน ซึ่งต่างจากโรคกรดไหลย้อนธรรมดา ซึ่งมักเกิดขณะนอนและเกิดในเวลากลางคืน
ปัจจัยอะไรบ้าง ที่กระตุ้นให้เกิด ไซนัสอักเสบ
- มีอาการไข้หวัด เกิดจากการติดเชื้อของทางเดินหายใจส่วนบนมาก่อน เนื่องจากเชื้อไวรัสโรคหวัดมักส่งผลให้เกิดเยื่อบุจมูกอักเสบ และอาจส่งผลต่อไปยังไซนัส เป็นสาเหตุที่พบได้บ่อยที่สุดของไซนัสอักเสบชนิด
- มีประวัติโรคภูมิแพ้ เพราะโรคนี้มีผลให้เกิดการบวมของเยื่อบุจมูกและเยื่อบุไซนัส อาจทำให้เกิดสารคัดหลั่งคั่งในไซนัส และก่อให้เกิดการติดเชื้อได้
- การติดเชื้อของฟัน พบว่าประมาณ 10% จากการอักเสบของไซนัสแมกซิลลา หรือโพรงอากาศในกระดูกโหนกแก้ม มีสาเหตุมาจากฟันผุ และมักทำให้เป็นไซนัสอักเสบข้างเดียว
- มีสิ่งแปลกปลอมเข้าไปในรูจมูก เช่น เม็ดถั่วเขียว เมล็ดผลไม้ เกิดการอุดตันโพรงจมูก และทำให้เกิดการติดเชื้อ มักทำให้เป็นไซนัสอักเสบข้างเดียว โดยมากมักพบในเด็ก
- จากการว่ายน้ำ-ดำน้ำ แล้วเกิดการสำลักน้ำเข้าไปในจมูกและในไซนัส ซึ่งอาจมีเชื้อโรคเข้าไปด้วย โดยเฉพาะขณะมีการติดเชื้อของทางเดินหายใจส่วนบน รวมทั้งสารคลอรีนในสระน้ำ ยังเป็นสารเคมีที่มีผลกระตุ้นให้เกิดการอักเสบของเยื่อบุโพรงไซนัสได้อีกด้วย
- อุบัติเหตุของกระดูกบริเวณใบหน้า
- อาศัยอยู่ที่บริเวณที่ ฝุ่น ควัน หรือสิ่งระคายเคืองมาก
- มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง หรือมีภูมิต้านทานต่ำ
- มีโรคหรือภาวะใดก็ตาม ที่ทำให้มีการอุดตันหรือรบกวนการทำงานของรูเปิดของไซนัส เช่น มีการบวมของเยื่อบุจมูกบ่อยๆ หรือเป็นเรื้อรังเนื่องจากโรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้และชนิดไม่แพ้, การสูบบุหรี่ หรือสูดควันบุหรี่, การสัมผัสกับมลพิษเป็นประจำ
ภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นได้จากโรค
ไซนัสอักเสบ มีอะไรบ้าง
- เยื่อบุหูชั้นกลางอักเสบ
- ริดสีดวงจมูก
- ท่อยูสเตเชียนทำงานผิดปกติ (ท่อที่เชื่อมระหว่างหูชั้นกลางและโพรงหลังจมูก)
- ภาวะแทรกซ้อนทางตา ทำให้เนื้อเยื่อรอบๆ ตาเกิดอักเสบ มักมีอาการตาบวมข้างเดียว แดงรอบๆ และในลูกตา ซึ่งการติดเชื้อนี้สามารถรุนแรงถึงขั้นตาบอดได้
- ภาวะแทรกซ้อนในสมอง เช่น ฝีในสมอง, เยื่อหุ้มสมองอักเสบ ซึ่งภาวะติดเชื้อนี้อาจส่งผลรุนแรงถึงชีวิตได้
ติดต่อสอบถามได้ที่
การรักษาโรคไซนัสอักเสบ
เป้าหมายของการรักษาโรคไซนัสอักเสบ คือ บรรเทาอาการ เพิ่มคุณภาพชีวิตของผู้ป่วย และป้องกันภาวะแทรกซ้อน และป้องกันการกลับเป็นซ้ำของโรค
1. ในผู้ป่วย ไซนัสอักเสบ ที่เกิดจากเชื้อไวรัส ส่วนใหญ่ให้การรักษาตามอาการ เช่น ให้ยาแก้ปวด, ให้ล้างจมูกด้วยน้ำเกลือและให้ยาสเตียรอยด์พ่นจมูก
2. ในผู้ป่วยไซนัสอักเสบที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย ควรกำจัดเชื้อโรคที่เป็นสาเหตุ โดยการให้ยาฆ่าเชื้อ ซึ่งระยะเวลาของการให้ยาฆ่าเชื้อในคนที่เป็นไซนัสอักเสบเฉียบพลัน จะให้ยาอย่างน้อย 10-14 วัน ส่วนในคนที่เป็นไซนัสอักเสบเรื้อรังจะให้ยาฆ่าเชื้อเป็นระยะเวลาอย่างน้อย 3-6 สัปดาห์
3. ทำให้การไหลเวียนของสารคัดหลั่งและอากาศภายในไซนัสดีขึ้น โดยการ
- ให้ยาหดหลอดเลือด ทำให้การบวมของเยื่อบุจมูกลดลง บรรเทาอาการคัดจมูก ทำให้รูเปิดของไซนัสโล่งขึ้น แต่ไม่ควรใช้นานกว่า 7 วัน เพราะจะทำให้เยื่อบุจมูกเสียได้
- ยาสตีรอยด์พ่นจมูก ช่วยลดการอักเสบในจมูก ทำให้รูเปิดของไซนัส ที่มาเปิดในโพรงจมูกโล่งขึ้น ช่วยให้การไหลเวียนของอากาศ การระบายของสารคัดหลั่งหรือ หนองที่อยู่ภายในไซนัสดีขึ้น
- ยาต้านฮิสตะมีน รุ่นใหม่
- การล้างจมูกด้วยน้ำเกลืออุ่นๆ เป็นการชะล้างเอาน้ำมูก หนอง สิ่งสกปรกในจมูก ซึ่งเกิดจากกาอักเสบในโพรงจมูกและไซนัสออก
4. การผ่าตัด ส่วนใหญ่ของผู้ป่วยที่เป็นโรค ไซนัสอักเสบ มักจะหายได้โดยการใช้ยาอย่างเต็มที่ ส่วนน้อยที่ต้องรับการผ่าตัด ดังนั้นในการรักษาจึงพยายามใช้ยาอย่างเต็มที่ก่อน การผ่าตัดเป็นการแก้ไขความผิดปกติที่ทำให้รูเปิดระหว่างโพรงจมูกและไซนัสอุดตัน
เมื่อไหร่ที่ควรจะทำการรักษา ไซนัสอักเสบ ด้วยการผ่าตัด
- ผู้ป่วย ไซนัสอักเสบ เฉียบพลันที่รักษาด้วยยาเต็มที่แล้ว แต่ไม่ดีขึ้น ภายใน 3 – 4 สัปดาห์ หรือ ผู้ป่วยไซนัสอักเสบเรื้อรังที่รักษาด้วยยาเต็มที่แล้ว แต่ไม่ได้ผล ภายใน 4 – 6 สัปดาห์ หรือมีการอักเสบเป็นซ้ำหลายๆ ครั้ง
- ผู้ป่วยที่มีอาการรุนแรงมาก มีไข้ขึ้นสูง หรือมีภาวะแทรกซ้อนของไซนัสอักเสบ
- ผู้ป่วยไซนัสอักเสบ ที่มีความผิดปกติของโครงสร้างในโพรงจมูก ซึ่งทำให้เกิดการอุดตันของรูเปิดไซนัส
- ผู้ป่วยไซนัสอักเสบที่มีริดสีดวงจมูกร่วมด้วย
- ผู้ป่วยไซนัสอักเสบที่เกิดจากเชื้อรา
การรักษาด้วยการผ่าตัดจะใช้วิธีส่องกล้องเข้าไปในโพรงจมูกและไซนัส และสอดบอลลูนเพื่อขยายโพรงอากาศของไซนัส หรือที่เรียกว่า balloon sinuplasty ซึ่งเป็นวิธีที่ได้รับการรับรองจากองค์การอาหารและยาแห่งสหรัฐอเมริกา (FDA) การรักษา ไซนัสอักเสบ ด้วยการสอดบอลลูนเพื่อขยายโพรงอากาศของไซนัส (Balloon Sinuplasty) เป็นการรักษาวิธีใหม่ที่ช่วยลดอาการปวดและลดความดันในโพรงจมูก ที่มีประสิทธิภาพและปลอดภัยในการรักษาโรคไซนัสอักเสบเรื้อรัง สำหรับผู้ป่วยที่ไม่ตอบสนองต่อการรักษาด้วยยาฆ่าเชื้อ
ในการผ่าตัดนี้จะใช้ยาชาเฉพาะจุดเท่านั้น แพทย์จะทำการใส่สายขดลวดซึ่งเป็นสายนำเข้าไปในโพรงอากาศไซนัส โดยมีหลอดไฟขนาดเล็กติดอยู่ ช่วยระบุตำเเหน่ง เพื่อทำการขยายรูเปิดไซนัสได้อย่างถูกต้องแม่นยำ หลังจากนั้นจะสอดบอลลูนไปตามสายขดลวด เมื่อไปอยู่ในจุดรูเปิดของไซนัส ก็จะขยายบอลลูนเพื่อช่วยขยายรูเปิดให้กว้างขึ้น หลังการผ่าตัด อาจจะยังมีอาการคัดจมูก แต่ผู้ป่วยสามารถกลับไปใช้ชีวิตได้ปกติ ภายใน 24-48 ชั่วโมง
ฝากทิ้งท้ายเกี่ยวกับ ไซนัสอักเสบ
เมื่อผู้ป่วยที่มีอาการน้อยได้รับการรักษาอย่างถูกต้อง มักจะหายได้ภายใน 2-3 สัปดาห์ แต่หากมีอาการเรื้อรัง รวมถึงมีปัจจัยอื่นร่วม จะต้องได้รับการรักษาอย่างต่อเนื่อง และปฎิบัติตามที่แพทย์แนะนำอย่างเคร่งครัด หากไม่ได้รับการรักษาที่ถูกต้อง อาจเกิดโรคแทรกซ้อนได้ แม้ผู้ป่วยบางส่วนจะมีอาการเรื้อรังจากภูมิแพ้ แต่ก็สามารถดำรงชีวิตอย่างปกติได้ โดยพยายามหลีกเลี่ยงจากมลภาวะ ฝุ่น ควัน และพักผ่อน รวมถึงออกกำลังายอย่างสม่ำเสมอ
แพทย์ผู้ก่อตั้ง รัตตินันท์ เมดิคอล เซ็นเตอร์
Biography